De “ondergang van het Avondland ” tegen de achtergrond van het Egyptische tijdperk
Nieuwsbrief over Antroposofie
Beste vrienden,
Egyptische kunst lijkt ernstig en streng. Hun tempels zijn groter dan de latere Griekse tempels. In zijn boek “Ideen zur Kunstgeschichte” gaf Gottfried Richter de Egyptische kunst de titel: “de wil tot het graf”. Deze wil doordringt de gebouwen, beeldhouwwerken en mummies van die tijd en geeft ze het karakter van zwaarte. Wanneer men een Egyptisch museum bezoekt, kan men de zwaarte ervaren. Je ervaart het nog duidelijker in de nasleep van zo’n bezoek.
Volgens R. Steiner groeide de bouw van piramiden “naar het gigantische”, de Egyptische piramide vertegenwoordigde een “impuls van macht die zich uitleefde in de groteske piramidebouw” (GA 325, 22.5.1921).
Voor de Egyptische cultuur geldt dan ook het volgende: “Dat is het verontrustende van de Egyptische cultuur, die ons er steeds op moet wijzen dat deze Egyptische cultuur eigenlijk een cultuur in verval was, een decadente cultuur, waarvan men niet kan spreken als een bloeiende cultuur binnen het geheel van de mensheid, want zij heeft ook ingegrepen in de bovenzintuiglijke lotsbestemmingen van de mensen. Op een bepaalde manier bond het de menselijke ziel na de dood aan zijn geconserveerde vorm, aan de mummie. […] In wezen is er dus iets zeer verontrustends de historische ontwikkeling van de mensheid binnengedrongen, juist door de Egyptische cultuur. De Chaldeeuwse cultuur heeft zich in die tijd afzijdig gehouden en is, zou men kunnen zeggen, een zuiverder cultuur” (GA 216, 24.9.1922).
De Egyptische ingewijden hadden de zielen van de overledenen nodig om het laatste restje van hun toch al beperkte helderziendheid te kunnen behouden. De Perzische ingewijden van het vorige tijdperk hadden zoiets nog niet nodig. In die zin was de helderziendheid van de Egyptische ingewijden decadent geworden en had zij hulpmiddelen nodig die in vroegere tijden ondenkbaar waren.
De Egyptische scène in het vierde mysteriedrama van R. Steiner (“Het ontwaken der zielen”, 7e en 8e tafereel, GA 14) verbeeldt een inwijding die mislukt. De offerdienaar (de Egyptische incarnatie van professor Capesius) veroorzaakt opzettelijk de mislukking. Hij rechtvaardigt dit uitvoerig door het geestelijk verval van de toenmalige omstandigheden te beschrijven.
Vandaag de dag dragen wij, als gevolg van de Egyptische tijd, de “zielenmummie in ons denken” (GA 216, 30.9.1922). Ons denken moet vandaag dus “gedemummificeerd” worden (ibid.). Iedere lezer van de “Filosofie van de Vrijheid” ervaart wat hiermee bedoeld wordt. Onze ingewortelde denkgewoonten verzetten zich tegen het tot leven laten komen van het denken.
Een actuele verwijzing naar de doeltreffendheid van dergelijke gedachtenmummies zou zijn: “De ondergang van het Avondland”. Het is een slagwoord geworden en was een van de meest sprekende boektitels van de vorige eeuw. Oswald Spengler formuleerde deze suggestieve kop al in 1912, nog voor de eerste wereldoorlog. De twee boeken over dit onderwerp verschenen respectievelijk in 1918 en 1922. De titel en de inhoud zijn een voorbeeld van het opnieuw opduiken van de Egyptische periode zoals het niet zou moeten zijn. Want als de Gedachtenmummie namelijk uit zichzelf werkzaam blijft, dan kan er alleen iets ontstaan als Oswald Spenglers ” Ondergang van het Avondland “, zoals R. Steiner opmerkte (ibid.). Dienovereenkomstig wordt dit werk nu beschouwd als de wegbereider voor het nationaal-socialisme. De weg van de Egyptische cultuur was een ondergang, een neerwaartse weg, die echter op een bepaalde manier zo moest zijn. Vandaag daarentegen moet de weg weer omhoog leiden. Aan het verzet tegen de mummie moeten we leven ontlenen. De balseming van toen moet voor ons vandaag een “levenselixer” worden (ibid.). Of euritmisch in evenwicht gebracht: “Licht stroomt naar boven, zwaarte drukt naar beneden” (GA 233 a, 12.1.1924).
Antroposofie als ‘het zoeken naar de nieuwe Isis, de goddelijke Sophia’ (GA 202, 24.12.1920) is tot ons gekomen opdat wij de weg naar boven kunnen vinden en onze Egyptische erfenis ten goede kunnen veranderen. Dit is het onderwerp van de volgende nieuwsbrief, die u met Kerstmis zult ontvangen.
Hartelijke groeten Friedwart Husemann
–
–
–
Originele (Duitse) tekst:
Der „Untergang des Abendlandes“ auf dem Hintergrund der ägyptischen Epoche
Rundbrief zur Anthroposophie
Liebe Freunde
Die ägyptische Kunst wirkt ernst und streng. Ihre Tempel sind größer als die später entstandenen griechischen Tempel. In seinem Buch „Ideen zur Kunstgeschichte“ gab Gottfried Richter der ägyptischen Kunst die Überschrift: „der Wille zum Grab“. Dieser Wille durchzieht die Bauwerke, Plastiken und Mumien der damaligen Zeit und gibt ihnen den Charakter der Schwere. Beim Besuch eines ägyptischen Museums kann man das Lastende erleben. Noch deutlicher erlebt man es im Nachklang eines solchen Besuches.
Der Pyramidenbau wuchs nach R. Steiner „ins Riesenhafte“, die ägyptische Pyramide repräsentierte einen „Machtimpuls, der sich in den grotesk großen Pyramidenbauten auslebte“ (GA 325, 22.5.1921).
Entsprechend gilt für die ägyptische Kultur: „Das ist das Bedenkliche der ägyptischen Kultur, was uns immer darauf hinweisen muss, dass diese ägyptische Kultur eigentlich doch eine absteigende war, eine Dekadenzkultur, von der man nicht als von einer Blütekultur innerhalb der Gesamtmenschheit sprechen darf, denn sie griff auch in die übersinnlichen Schicksale der Menschen ein. Sie fesselte in einer gewissen Weise die Menschenseele nach dem Tode an ihre konservierte Form, an die Mumie. […] Es trat also im Grunde genommen etwas recht Bedenkliches in die geschichtliche Entwicklung der Menschheit gerade durch die ägyptische Kultur ein. Die chaldäische Kultur hielt sich in dieser Zeit fern und ist, man möchte sagen, eine reinere Kultur“ (GA 216, 24.9.1922).
Die ägyptischen Eingeweihten brauchten die Seelen der Verstorbenen, um den letzten Rest ihres ohnehin nur noch geringen Hellsehens zu bewahren. Die persischen Eingeweihten der vorangehenden Epoche brauchten so etwas noch nicht. In diesem Sinne war das Hellsehen der ägyptischen Initiierten dekadent geworden und brauchte Hilfsmittel, die in früheren Zeiten undenkbar waren.
Die ägyptische Szene in R. Steiners viertem Mysteriendrama („Der Seelen Erwachen“, 7. und 8. Bild, GA 14) stellt eine Einweihung dar, die misslingt. Der Opferweise (die ägyptische Inkarnation des Professor Capesius) führt das Scheitern absichtlich herbei. Er begründet es ausführlich, indem er den geistigen Niedergang der damaligen Verhältnisse beschreibt.
Heute tragen wir als Folge der ägyptischen Zeit die „seelische Mumie in unserem Denken“ (GA 216, 30.9.1922). Unser Denken muss deswegen heute „entmumifiziert“ werden (ebenda). Jeder Leser der „Philosophie der Freiheit“ erlebt, was damit gemeint ist. Unsere anerzogenen Denkgewohnheiten sträuben sich dagegen, das Denken lebendig werden zu lassen.
Ein aktueller Bezug zur Wirksamkeit solcher Gedankenmumien wäre: „Der Untergang des Abendlandes“. Er ist zu einem Sprichwort geworden und war einer der wirksamsten Buchtitel des vorigen Jahrhunderts. Oswald Spengler formulierte diese suggestive Überschrift bereits 1912, also noch vor dem ersten Weltkrieg. Die beiden Bücher dazu erschienen dann 1918 bzw. 1922. Titel und Inhalt sind ein Beispiel für das Wiedererscheinen der ägyptischen Zeit so, wie es nicht sein sollte. Wenn nämlich die Gedankenmumie für sich allein wirksam bleibt, dann kann nur so etwas wie Oswald Spenglers „Untergang des Abendlandes“ herauskommen, wie R. Steiner meinte (ebenda). Entsprechend gilt dieses Werk mittlerweile als Wegbereiter des Nationalsozialismus. Der Weg der ägyptischen Kultur war ein Untergang, ein Weg nach abwärts, der aber in gewisser Weise sein musste. Der Weg heute muss demgegenüber wieder aufwärtsführen. Am Widerstand der Mumie müssen wir das Leben gewinnen. Das damalige Einbalsamieren muss uns heute zu einem „Lebenselixier“ werden (ebenda). Oder eurythmisch ins Gleichgewicht gebracht: „Licht strömt aufwärts, Schwere lastet abwärts“ (GA 233 a, 12.1.1924).
Die Anthroposophie als „die Suche nach der neuen Isis, der göttlichen Sophia“ (GA 202, 24.12.1920) ist zu uns gekommen, damit wir den Weg nach aufwärts finden und unser ägyptisches Erbe zum Guten wandeln. Davon handelt der nächste Rundbrief, den Sie zu Weihnachten erhalten.
Herzlich Ihr Friedwart Husemann