Met de politiek van Corona ontstaat een nieuw collectivisme dat enkele kenmerken gemeen heeft met vroegere collectivismen: Sommige wetenschappers beweren kennis te hebben van een universeel goed – in dit geval gezondheid; zij zien mensen als objecten wier levenspaden naar dit goed kunnen worden geleid; politieke en mediafiguren nemen deze aanspraak op kennis en dit beeld van de mensheid over met de aanspraak op macht om de samenleving dienovereenkomstig te leiden. In het artikel wordt uiteengezet hoe dit collectivisme de wetenschap en de rechtsstaat in gevaar brengt en de weg effent voor een postmodernisme met een postfeitelijke werkelijkheid die met geweld wordt afgedwongen. Maar de weg terug naar de beperking van de macht door het gebruik van de rede in de vorm van wetenschap en rechtsstaat is in wezen eenvoudig: het vereist slechts het gebruik van het eigen verstand in plaats van zich onmachtig te laten maken door de hoeders in de wetenschap, de politiek en de media.
Een overzicht van Plato en Aristoteles
Plato geloofde dat er een kennis van het goede bestaat voor allen en iedereen: het idee van het goede bij uitstek. Deze kennis is slechts voor weinigen toegankelijk. In moderne termen is deze kennis beperkt tot deskundigen. Voor Plato, zijn dit de filosofen. Dit zijn mensen met algemene kennis: het kunnen filosofen zijn, maar ook theologen of wetenschappers. Omdat deze mensen over bevoorrechte kennis beschikken, worden zij geacht de heersers te regeren of te instrueren, zoals Plato uitlegt in “De Staat”. De kennis van het goede is van dien aard dat het sturen van de maatschappij naar dit goede mogelijk en noodzakelijk is. Deze controle heeft betrekking op alle gebieden van het leven. Het gaat zo ver dat het, in het belang van de voortzetting van de samenleving, ook bepaalt wie met wie mag trouwen en wanneer. Karl Popper beschouwt Plato in zijn politiek-filosofische magnum opus “The Open Society and its Enemies” (1945, deel 1) dan ook als de grondlegger van de totalitaire heerschappij.
Of dit oordeel juist is, wordt hier in het midden gelaten. Voor ons doel, de terugkeer van het collectivisme te analyseren, is het volgende met betrekking tot de toevlucht tot Plato van belang: Plato denkt aan de maatschappij en de staat zoals het gezin in de oudheid en tot ver in de 20 georganiseerd was. Plato denkt aan de maatschappij en de staat zoals het gezin in de oudheid en tot ver in de () eeuw georganiseerd was. Er is een gezinshoofd (meestal de man) die beslissingen neemt voor het gezin op basis van zijn bekwaamheid en kennis. De familieleden moeten deze beslissingen delen en uitvoeren omdat ze het beste zijn voor de familie als geheel en dus ook het beste voor elk individueel familielid.
Wanneer de staat volgens dit gezinsmodel is georganiseerd, wordt hij autoritair: één persoon of groep personen beweert de staat te kunnen leiden en alle anderen moeten volgen. Zo functioneerde tirannie in de oudheid en zo functioneren autoritaire staten vandaag de dag nog steeds. Als aan deze aanspraak op bekwaamheid de aanspraak op kennis over een absoluut doel – het algemeen welzijn – wordt toegevoegd, dan wordt het een totalitaire staat. De meest in het oog springende voorbeelden zijn het nationaal-socialisme met zijn aanspraak op kennis van biologische rassenwetten die een ras in de wereldgeschiedenis onderscheiden, en het communisme met zijn aanspraak op kennis van de ontwikkeling van de geschiedenis naar een klasseloze eindtoestand. Dit zijn de moderne totalitarismen die Popper analyseert in het tweede deel van “The Open Society and its Enemies”. In beide gevallen gaat het om collectivisme: controle van de samenleving door een leidersgroep op basis van hun bekwaamheid (autoritarisme) en, indien nodig, hun kennis van het algemeen welzijn, omschreven als een collectief doel (totalitarisme).
Heel anders is de opvatting over de staat die Aristoteles in zijn geschrift “Politica” ontwikkelde. Het gezin is zo georganiseerd dat er een hoofd van het gezin is. In de staat echter komen de gezinshoofden als burgers bijeen en beraadslagen zij gezamenlijk over openbare aangelegenheden. Dat wil zeggen dat er geen persoon of groep van personen is die uit zichzelf bevoegd is om de samenleving te besturen; bijgevolg is er geen kennis van een algemeen goed waarover een elite beschikt en die deze elite het recht geeft om in de staat te regeren. Burgers nemen collectief beslissingen. Openbare ambten worden gegeven voor een bepaalde termijn en zijn onderworpen aan de beginselen van roulatie en beperking van de macht. De enige uitzondering hierop is het militaire leiderschap in geval van oorlog. Deze opvatting staat bekend als republicanisme. In de moderne tijd wordt zij toegepast in de vorm van rechtsstaten, die filosofisch worden vertegenwoordigd door bijvoorbeeld de wereldgemeenschap van republikeinse rechtsstaten die Kant heeft ontwikkeld in zijn geschrift “On Perpetual Peace” (1795).
Wanneer burgers in gemeenschappelijk overleg politieke besluiten nemen, worden hun grondrechten toegekend. Daartoe behoren de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid om eigendom te verwerven, en de vrijheid van onderzoek en onderwijs. Een uitstekend voorbeeld van een republikeinse rechtsstaat is Zwitserland met besluiten die idealiter door de volksvergadering of Landsgemeinde worden genomen en met grenzen aan de macht en de ambtstermijn, zodat er geen machtsconcentratie in de handen van één persoon kan zijn; een ander uitstekend voorbeeld zijn de VS met het beginsel van vertegenwoordiging vanwege de omvang van het land en het uitgebreide systeem van “checks and balances” om de macht te beperken. Besluiten worden bij meerderheid van stemmen genomen. In dit opzicht is de republikeinse rechtsstaat een democratie. Maar zij staat boven de democratie: de grondrechten en de beginselen van roulatie en beperking van de bevoegdheden van openbare ambten kunnen niet door meerderheidsbesluiten terzijde worden geschoven. Anders verandert de democratie in een autoritaire of zelfs een totalitaire staat. Een voorbeeld hiervan is de overgang naar het nationaal-socialisme in het Duitse Rijk, waarvan de machtsovername plaatsvond binnen het kader van de grondwet van de Republiek van Weimar.
De tegenstelling tussen collectivisme (Plato) en republicanisme (Aristoteles, Kant) kan ook worden opgevat als de tegenstelling tussen collectivisme en individualisme. Maar het individualisme waar het hier om gaat is een sociaal individualisme: de persoon kan niet los worden gezien van zijn of haar sociale relaties. Voor zover deze relaties verder reiken dan het gezin en de kring van verwanten en vrienden, gaat het erom ze vorm te geven door participatie in plaats van autoritair leiderschap. Het republikanisme is dus te onderscheiden van het libertarisme. Deze laatste verwerpt het onderscheid tussen privaat- en publiekrecht – en dus ook tussen privaat- en publiekrecht – en verzet zich dus volledig tegen de staat. Het republikeinisme daarentegen is gericht op de vormgeving van de openbare aangelegenheden door middel van inspraak; dit is alleen mogelijk in een rechtsstaat met grondrechten voor zijn burgers.
De moderne natuurwetenschap
De kennis die Plato voor ogen heeft, is een kennis van ideeën in de zin van ideale voorstellingen van de voorwerpen in kwestie. Het concept van het paard, bijvoorbeeld, is het idee van het paard. Dit stelt het perfecte paard voor. De paarden van vlees en bloed nemen deel aan dit idee, voor zover zij min of meer overeenstemmen met dit ideaal. Dit betekent voor onze context: in de kennis die Plato opvat, is er geen duidelijke scheiding tussen feiten en normen. Met andere woorden, er is geen fundamenteel verschil tussen technisch-wetenschappelijke en moreel-normatieve kennis. Kennis – elk concept – is eo ipso een norm waaraan gevonden voorwerpen worden getoetst. Daarom kan Plato zonder een sprong te maken overgaan van het idee van een paard en dergelijke naar het idee van het goede.
De moderne natuurwetenschap is heel anders: zij is objectief, gerelateerd aan het object. Zij onthoudt zich van de evaluaties van de waarnemer. Haar theorieën zijn zo goed mogelijk geformuleerd vanuit het standpunt van het niets. Dit is nu juist het succes ervan: door de waarnemingen van de objecten te scheiden van de evaluaties van de subjecten die de wetenschappelijke theorieën formuleren, verschaft zij ons kennis die vervolgens kan worden gebruikt om de wereld zo vorm te geven dat de eigen bedoelingen en evaluaties worden verwezenlijkt. De moderne natuurwetenschap is dus gebaseerd op het onderscheid tussen wat feitelijk is – de feiten – en wat verondersteld wordt feitelijk te zijn volgens de beoordelingen van de mensen – de normen. De kennis die zij verschaft kan dus geen kennis zijn waaruit normen voortvloeien, en zeker niet een norm zoals het algemeen welzijn. Dit betekent dat de kennis van de moderne natuurwetenschap uit de aard der zaak niet kan worden gebruikt om de maatschappij te besturen. Uit de theorieën van de natuurwetenschap volgt slechts technische kennis die ons kan zeggen hoe wij in elk geval een concreet doel kunnen verwezenlijken dat van buiten deze kennis komt. Als het doel bijvoorbeeld is om snel de Atlantische Oceaan over te steken, kan de natuurwetenschap ons vertellen hoe we overeenkomstige vliegtuigen moeten bouwen. Maar de natuurwetenschap kan niets zeggen over de vraag of en hoe nuttig het is om de Atlantische Oceaan over te vliegen.
Daarom is de moderne wetenschap rechtstreeks verbonden met de republikeinse rechtsstaat. De rechtsstaat heeft de natuurwetenschap nodig omdat zij een gemeenschappelijke basis van feitenkennis verschaft, die iedereen dan individueel kan gebruiken om zijn leven te plannen en die beschikbaar is als gemeenschappelijk referentiepunt voor de beraadslaging over openbare aangelegenheden. Op basis van deze gemeenschappelijke basis kunnen dan de verschillende politieke standpunten worden ontwikkeld, waartussen men uiteindelijk bij meerderheid van stemmen moet beslissen. De republikeinse rechtsstaat wordt vernietigd wanneer deze gemeenschappelijke basis ontbreekt, hetzij omdat een pluralisme van feiten en alternatieve feiten wordt ingesteld, zodat uiteindelijk iedereen in zijn of haar constructie van de werkelijkheid leeft, hetzij omdat een inhoudelijke, normatieve kennis – de Platoonse idee van het goede voor allen en iedereen – wordt opgelegd, zodat er geen behoefte meer is aan gemeenschappelijke beraadslaging over openbare aangelegenheden. De moderne natuurwetenschap doet dus twee dingen voor de republikeinse rechtsstaat: zij verschaft in positieve zin een gemeenschappelijke basis van feitenkennis, en zij maakt in negatieve zin duidelijk dat er geen door wetenschappelijke methoden vastgestelde normatieve kennis bestaat die beslissingen over persoonlijke of openbare aangelegenheden kan voorschrijven. Deze moeten in gemeenschappelijk overleg tot stand komen; dit veronderstelt op zijn beurt de erkenning van de grondrechten door eenieder.
Op dezelfde wijze heeft de wetenschap behoefte aan de rechtsstaat: tot de grondrechten behoort de vrijheid van wetenschap op het gebied van onderzoek en onderwijs. Op die manier schept de rechtsstaat de vrije ruimte waarin zich een wetenschap kan ontwikkelen die objectief gericht is op de feiten in plaats van te worden gestuurd in de richting van politieke doelen door vooraf bepaalde normen. Alleen een staat die niet gericht is op dergelijke normen kan de wetenschap vrij spel geven bij het ontdekken van feiten. De parallel met de geschiedenis van de godsdienst in de moderne tijd ligt voor de hand: alleen een seculiere staat die niet georiënteerd is op religieuze normen en geen aanspraak maakt op kennis voor zichzelf en zijn functioneren in dit opzicht, kan vrijheid van godsdienst toekennen. Kortom, wetenschap en rechtsstaat staan en vallen samen.
Technocratisch versus liberaal mensbeeld
Met het duo van de moderne natuurwetenschap en de republikeinse rechtsstaat hebben we de volgende situatie: deze wetenschap kan geen oriënterende kennis leveren voor het sturen van de samenleving. Er is ook geen andere in de samenleving algemeen aanvaarde bron van kennis die dat wel zou kunnen (zoals religie). Bijgevolg is de staat een rechtsstaat die de grondrechten waarborgt, maar ervan afziet de samenleving naar een gemeenschappelijk goed te leiden. Niettemin blijft het verlangen naar kennis van de oriëntatie bestaan. Gekoppeld aan dit verlangen is de verwachting van een elite van deskundigen die over deze kennis beschikken en de samenleving dienovereenkomstig sturen.
Met andere woorden, de rijpheid die de republikeinse rechtsstaat van zijn burgers eist, is veeleisend. Deze eis kan in crisissituaties overkomen als een oplegging. Bij gebrek aan andere, algemeen aanvaarde bronnen van kennis, wordt de moderne natuurwetenschap dan in een rol gedwongen of dringt zich door sommige van haar vertegenwoordigers op in een rol die in de Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd toebehoorde aan de staatsgodsdienst, maar die deze wetenschap in het geheel niet kan vervullen. Het resultaat is dan collectivisme of totalitarisme, zoals Popper het beschrijft in het tweede deel van “The Open Society and its Enemies”.
De twee historische vormen van dit totalitarisme – communisme en nationaal-socialisme – worden gekenmerkt door het volgende: Zij brengen ook de natuurwetenschap in verband met de loop van de wereldgeschiedenis. Zij rehabiliteren dus de teleologie. Dit is het uit de oudheid stammende idee dat de processen naar een doel sturen – eerst ieder voor zich, dan allen tezamen; dit zegt het idee van de kosmos als een doelgerichte wereldorde. Dit doel is de klassenloze maatschappij in het communisme en de zuiverbloedige maatschappij in het nationaal-socialisme. Uit dit zogenaamd wetenschappelijk gefundeerde doel van de geschiedenis leidt men dan de norm af om de maatschappij naar dit doel te leiden. Grondrechten, de rechtsstaat en tenslotte het hele economische, sociale en privé-leven worden ondergeschikt gemaakt aan dit doel, tot en met de vernietiging van vermeende klassenvijanden of inferieure rassen. Wanneer de wetenschap wordt gebruikt om een dergelijk doel te rechtvaardigen en daaraan de norm wordt ontleend om de samenleving op dit doel te richten, dan berust dit op een technocratisch mensbeeld: ook de mens met zijn bewustzijn, zijn denken en handelen vanuit redenen en vrije wil, wordt volledig ondergeschikt gemaakt aan deze wetenschap.
Met de ineenstorting van het communisme en het nationaal-socialisme is het idee dat de geschiedenis naar een doel loopt, waaruit de norm kan worden afgeleid om de samenleving op dit doel te richten, vergaan. Het technocratische mensbeeld is echter niet verdwenen. Integendeel, de vooruitgang van de natuurwetenschap geeft er een impuls aan. Moleculaire biologie verklaart het levende. De neurowetenschap onthult de structuur en de werking van onze hersenen. Daardoor leren wij veel over de materiële basis van ons denken en handelen, die wij vervolgens kunnen gebruiken om beter vrije en verantwoorde beslissingen te nemen. Maar vooral de vooruitgang in de neurowetenschappen kan ons ertoe brengen onze geest gelijk te stellen met onze hersenen, zodat ons voelen, denken en handelen ook niets anders zijn dan materie in beweging, die volgens natuurkundige wetten verloopt.
Maar als je dit doet, zie je het volgende over het hoofd: Het verwerven van wetenschappelijke kennis door het formuleren, motiveren en proefondervindelijk testen van hypothesen veronderstelt de vrijheid van de wetenschappers om zich op basis van de beschikbare gegevens een oordeel te vormen volgens hun afweging van redenen en deze vervolgens uit te voeren en te testen in de vorm van hypothesen, modellen en theorieën. Dit is een sociaal proces waarin de redenen, oordelen, hypothesen, modellen en theorieën worden besproken. Alleen al daarom is de wetenschap nooit een monolithisch blok dat waarheden verkondigt die de maatschappij dan kan of moet volgen. Wie meent dat de vorming van wetenschappelijke oordelen met het zoeken en bespreken van goede redenen zelf niets anders is dan een zaak van haar object, namelijk de materie waarvan de beweging bepaald wordt door de natuurwetten, die vernietigt de wetenschap: uit de materie in beweging – ook al is het het vuren van neuronen – volgt alleen maar verdere beweging van de materie, maar geen oordeel, geen theorie en in het algemeen geen kennis waarvoor redenen bestaan en die verbeterd kan worden door het gemeenschappelijk zoeken naar redenen.1
In het algemeen: vrijheid is de “condition humaine”. Wanneer wij denken en handelen, zijn wij vrij, omdat het in denken en handelen – en alleen in denken en handelen – zin heeft om naar redenen te vragen. Niets dat ons gegeven is – zintuiglijke indrukken, het vuren van neuronen, genen, biologische verlangens en behoeften, enz. – is op zichzelf een reden voor oordeel of actie. Het wordt zo wanneer wij het tot de reden van een oordeel of een handeling maken en dan rekenschap moeten afleggen waarom wij zo geoordeeld en gehandeld hebben en niet anders. Vrijheid is inderdaad veeleisend – net zoals de rechtsstaat veeleisend is in die zin dat hij de rijpheid van zijn burgers eist.
Deze eis tot vrijheid kan in een crisis een last worden, en men zoekt naar oriëntatie. Vandaag de dag is er geen enkele religie meer die een dergelijke oriëntatie voor de samenleving kan bieden. De verleiding is groot om het door de wetenschap te vervangen. Het resultaat is een technocratisch mensbeeld: de mens wordt behandeld als een fysisch voorwerp waarvan de trajecten kunnen en moeten worden beheerst volgens wetenschappelijke modelberekeningen.
De erosie van de wetenschap en de rechtsstaat in de Corona-crisis
Het technocratische mensbeeld levert echter geen doel of norm op waarnaar de trajecten van de mens moeten worden beheerst, omdat de door de wetenschap beschreven beweging van de materie op zichzelf geen doel of norm heeft. In dit opzicht verschilt de wetenschappelijke kennis van de kennis die Plato voor ogen had. Maar hier ligt een substituut voor de hand, namelijk overleven of gezondheid: om een zelfbepaald leven te kunnen leiden – met andere woorden, om de grondrechten te kunnen uitoefenen die de rechtsstaat waarborgt – is een zekere mate van gezondheid noodzakelijk. Als dit wordt bedreigd, heeft vrijheid geen zin meer om iemands leven vorm te geven. Daarom lijkt de technocratische controle van de bewegingen van de mensen in verband met het behoud van hun gezondheid noodzakelijk en gerechtvaardigd: Deze technocratische controle, zo lijkt het, brengt de vrijheid niet in gevaar, maar maakt slechts de uitoefening ervan mogelijk.
Het eerste is een trivialiteit, het tweede een drogreden. Er bestaat geen algemeen gezondheidsgoed waarnaar technocratische controle van de maatschappij mogelijk zou zijn. Want niemand leeft voor het leven alleen, maar voor datgene wat zin geeft aan zijn bestaan. Om het doel van het leven te bereiken, neemt iedereen bepaalde risico’s. Dit doel in het leven is een bron van kracht en dus ook van lichamelijke gezondheid. Het probleem is nu dat er geen uniform levensdoel is voor iedereen en geen uniforme risicobeoordeling voor iedereen. De poging om mensen technocratisch in de richting van gezondheid te sturen als voorwaarde voor de uitoefening van vrijheid, mislukt dus juist vanwege deze vrijheid, op basis waarvan mensen verschillende levensdoelen stellen en risico’s afwegen. De poging van een dergelijke technocratische controle op de gezondheid brengt dus grote schade toe aan die gezondheid zelf.
Zoals alleen al blijkt uit de statistieken van de landen waar zich sinds het begin een sterfteoverschot heeft voorgedaan 2020, kan dit sterfteoverschot, uitgesplitst naar land, leeftijdsgroep en periode, niet alleen worden toegeschreven aan de verspreiding van het coronavirus; er zijn ook sterfgevallen te wijten aan de politieke maatregelen, met name de door de staat opgelegde beperking van de sociale contacten, die voor veel mensen, waaronder vooral ouderen, een bron van kracht zijn.2 Men kan niet op technocratische wijze de bewegingen van mensen willen controleren om de verspreiding van een virus af te remmen en zo hun gezondheid te beschermen zonder dat dit leidt tot sterfgevallen als gevolg van de beperking van sociale contacten.
In het algemeen blijkt uit de statistieken: Er is geen correlatie tussen de zogenaamde Corona-beschermingsmaatregelen met lockdowns tot en met school- en bedrijfssluitingen en het aantal ernstige ziekten en sterfgevallen onder de bevolking.3 De vergelijking tussen verschillende landen in Europa en staten in de VS onderling toont aan dat ziekenhuisopnames en sterfgevallen niet kunnen worden voorkomen door technocratische controle van het levenstraject van mensen. Wat een verschil blijkt te maken zijn niet de politieke richtlijnen, maar de algemene gezondheid van de bevolking (bijvoorbeeld veel mensen in de VS die ongezond eten), de kwaliteit van de gezondheidszorg en de economische en sociale levensstandaard (bijvoorbeeld van blanken en Aziaten in vergelijking met Afro-Amerikanen in de VS).
Hieruit volgt: Door de gigantische verspilling van middelen met de lockdowns en de economische en sociale gevolgen daarvan beschikken wij niet over de middelen om voort te gaan op de weg van de economische, medische en sociale vooruitgang die heeft geleid tot grote verbeteringen in de gezondheid en de levensverwachting. Op die manier wordt ernstige schade toegebracht aan de weg waarlangs wij een kwalitatief beter en een in de tijd langer leven hebben verkregen. De overgrote meerderheid van ons moet een hoge prijs betalen voor het Corona-beleid in termen van verminderde levenskwaliteit en waarschijnlijk verlies van levensduur, zonder dat dit beleid enig aantoonbaar voordeel heeft.4
De poging om de samenleving technocratisch te sturen in de richting van een algemeen goed (zoals gezondheid) vernietigt de wetenschap en de rechtsstaat. Want uit het goede “gezondheid” volgen geen algemene handelingsinstructies die dit goede niet schaden. Zo wordt een werkelijkheid geconstrueerd om geloofwaardig te maken dat deze controle toch mogelijk en succesvol is.
Actionisme in plaats van onderzoek
Sinds het voorjaar 2020 worden we dagelijks overspoeld met nieuws over Corona, waardoor de achtergrond van een gevaarlijke situatie voor de hele bevolking wordt opgebouwd, waarmee vervolgens de focus van sociale actie op dit gevaar moet worden bereikt. Maar een nuchtere blik op de cijfers – de bewijsbare realiteit – schetst een ander beeld: Wereldwijd (met inbegrip van de Aziatische landen) bedraagt het infectiesterftecijfer minder dan 0,25 procent, in de westerse landen minder dan 0,5 procent, en zelfs daar minder dan 0,1 procent voor iedereen onder 70 jaar. Dit komt overeen met de dagelijkse risico’s.5 Uit cijfers over de bezetting van ziekenhuizen in Duitsland 2020 blijkt dat gemiddeld slechts 2 procent van de bedden en 3,4 procent van de bedden op de intensive care bezet waren door covidepatiënten, en dat zelfs op piekmomenten het nationale gemiddelde nooit boven de 5 procent van de bedden uitkwam.6 Er moet echter rekening mee worden gehouden dat er in afzonderlijke ziekenhuizen af en toe sprake was van overbelasting, maar dat dit nooit in het hele land het geval was.
Aan de hand van deze cijfers kan de omvang van het risico worden ingeschat: Het gevaar is groter dan bij een griepepidemie. Het vereist ongetwijfeld gerichte bescherming van de risicogroepen en algemene aanbevelingen inzake hygiëne, zoals handen wassen, afstand houden, regelmatige ventilatie van binnenruimten, enz. Maar we hebben niet te maken met een buitengewone epidemische situatie of zelfs met een noodsituatie voor de hele samenleving, met de dreiging van een ineenstorting van het gezondheidsstelsel. Als men op deze cijfers wijst, wordt vaak gereageerd met een verwijzing naar mogelijke gevaren die door geen enkele statistiek als significant worden aangemerkt, zoals lang-koortsziekte, mogelijke gevaarlijke mutaties van het coronavirus (dat zich overigens ook kan ontwikkelen door vaccinatie tijdens een pandemie), mogelijke nieuwe golven van virussen die ernstiger zouden kunnen zijn, etc. Kortom, de reactie is vluchten. Kortom, de reactie is te vluchten van het waarneembare in een geconstrueerde werkelijkheid.
Siehe auchGesellschaftWeltlage 10 5 Minuten LesedauerTechnokratisches gegen humanistisches MenschenbildMichael Esfeld September 16, 2021 8466
Wat betreft de schattingen van het infectiesterftecijfer, de belasting voor de gezondheidszorg en de eventuele oversterfte, uitgesplitst naar land, leeftijd en tijd, zijn de cijfers betrekkelijk gemakkelijk beschikbaar om het gevaar van het virus te beoordelen. Op andere gebieden is dringend meer onderzoek nodig. Intussen is het echter niet meer mogelijk om met wetenschappelijke nieuwsgierigheid onbevooroordeeld en volgens aanvaarde wetenschappelijke methoden naar de feiten te zoeken. Het meest treffende voorbeeld hiervan is vaccinatie. Tot dusver hebben vaccins alleen een voorwaardelijke goedkeuring gekregen; deze is bedoeld voor noodsituaties en bijzonder kwetsbare groepen mensen, maar niet voor de vaccinatie van de gehele bevolking en zeker niet voor de vaccinatie van kinderen en jongeren die helemaal geen risico lopen door het virus. We weten nog veel te weinig over hoe effectief de vaccins zijn en hoe lang het effect ervan aanhoudt. Het is ook onduidelijk in hoeverre de vaccinatie ook bescherming biedt aan anderen, in die zin dat gevaccineerden het virus niet verder kunnen verspreiden. Het is ook onduidelijk of er op middellange en lange termijn ernstige bijwerkingen zijn die verder gaan dan statistisch onbelangrijke individuele gevallen. Dit vereist systematische studies met controlegroepen (die in plaats van het vaccin een placebo krijgen ingespoten en vervolgens gedurende langere tijd worden geobserveerd – zonder dat zij en de waarnemers weten wie gevaccineerd is en wie een placebo heeft gekregen). Maar door iedereen aan te sporen, zo niet te dwingen, zich te laten vaccineren, verhindert u de wetenschappelijke studie van vaccinatie. Politiek actionisme neemt dus de plaats in van wetenschappelijk onderzoek: sommige wetenschappers, politici en de media construeren een werkelijkheid waarin de wetenschap definitieve waarheden verkondigt die niet alleen feiten zijn maar ook een moreel-normatieve status hebben en die dus onmiddellijk politiek kunnen en moeten worden toegepast. Dit is totalitarisme, dat niets te maken heeft met wetenschap noch met de rechtsstaat.
Wat het onderzoek naar causale verbanden betreft, wordt gesuggereerd dat degenen die sterven in verband met infectie met het coronavirus sterven “als gevolg van” deze infectie en dat dit extra sterfgevallen zijn die zich anders niet zouden hebben voorgedaan. Deze laatste bewering is niet waar, zoals blijkt uit een blik op de tamelijk beperkte oversterfte, waarvoor bovendien verschillende oorzaken bestaan, zoals reeds is gezegd. Bij sterfgevallen na een vaccinatie daarentegen wordt een oorzakelijk verband met de vaccinatie meestal gepauzeerd hal, verworpen zonder empirisch onderzoek. Dit verhindert dat men met wetenschappelijke methoden iets over de werkelijkheid te weten kan komen. Daartoe zou men systematisch een autopsie moeten verrichten op een representatief aantal sterfgevallen die zich hebben voorgedaan na besmetting met het coronavirus of na vaccinatie.
Het gevaarlijke hieraan is dat men niet alleen de wetenschappelijke objectiviteit, het zoeken naar feiten, ondermijnt, maar ook de samenleving verdeelt. Dit ondermijnt de republikeinse rechtsstaat. Dit is afhankelijk van een door allen gedeelde basis van feiten, op basis waarvan besluiten worden genomen en op basis waarvan, bovenal, meerderheidsbesluiten vervolgens aanvaardbaar en begrijpelijk worden voor de verslagen minderheid. Indien deze minderheid daarentegen meent dat de meerderheidsbesluiten gebaseerd zijn op een geconstrueerde werkelijkheid of zelfs op regelrechte leugens, dan zijn deze besluiten voor hen niet langer begrijpelijk en aanvaardbaar; dan dreigt de democratische rechtsstaat niet meer te functioneren. Als er geen systematisch, onbevooroordeeld onderzoek komt, kan de ene partij altijd beweren dat de infectie met de covide een oorzakelijk verband heeft met de sterfgevallen in verband met de infectie, terwijl de andere partij die causaliteit kan verwerpen en kan spreken van een gefabriceerde pandemie. Bovendien kan de ene partij beweren dat vaccinatie onschadelijk is en de andere beweren dat vaccinatie een aanzienlijk aantal sterfgevallen veroorzaakt.
De tweedeling van de samenleving en de uitholling van de rechtsstaat worden ook bevorderd door bepaalde groepen uit te sluiten, zoals momenteel de niet-gevaccineerden. De bewering dat de niet-gevaccineerden de pandemie aanwakkeren is echter aantoonbaar onjuist. Een momentopname van individuele ziekenhuizen heeft geen statistische significantie. Wat statistisch significant is, zijn studies waarin de ontwikkeling van de vaccinatiegraad in een populatie in verschillende landen wordt vergeleken met de ontwikkeling van de incidentie van infectie in die populatie. Uit een in september gepubliceerd overzicht 2021 waarin gegevens van 68 staten en 2947 districten in de VS worden geanalyseerd, blijkt dat er geen correlatie bestaat tussen het vaccinatiepercentage van de bevolking en het aantal bewezen besmettingen.7 Hieruit volgt dat het verhaal volgens hetwelk de niet-gevaccineerden de pandemie aanjagen en vaccinatie de beslissende factor is om de verspreiding van het coronavirus een halt toe te roepen, ongegrond is. Dit narratief gaat niet over kennis en waarheid, maar over sociale controle.
Deze constructie van de werkelijkheid dient om het aanvaardbaar te doen lijken dat grondrechten voortaan door de staat worden verleend onder voorwaarden die door de staatsautoriteiten worden gesteld, zoals nu met het bewijs dat men gevaccineerd, hersteld of getest is. Dit zet echter de rechtsstaat op zijn kop. Grondrechten zijn verdedigingsrechten tegen inmenging van buitenaf in de vormgeving van het eigen leven, die ieder mens van nature toekomen op grond van zijn waardigheid, die bestaat in zijn rede en zijn vrijheid – om te oordelen en te handelen naar redenen en dus vrij te zijn van automatische bepaling door invloeden van buitenaf. De grondrechten in het meervoud zijn onvoorwaardelijk van toepassing. In het enkelvoud is elk grondrecht onderworpen aan de voorwaarde dat het in conflict kan komen met andere grondrechten. De rechtsstaat beschermt de grondrechten in het meervoud en regelt de onderlinge conflicten. Zo is bijvoorbeeld het recht van verdediging tegen van buitenaf opgelegde beperkingen van hetgeen men mag zeggen (vrijheid van meningsuiting) in strijd met het recht van verdediging tegen beledigingen. Dit conflict vereist een maatschappelijk erkende, door de staat vastgestelde regeling van de grens waarboven de vrijheid van meningsuiting overgaat in belediging. Deze grens kan slechts pragmatisch worden vastgesteld, omdat hij afhangt van veranderende culturele en sociale praktijken.
Wanneer echter de toekenning van grondrechten – zoals de vrijheid van verkeer en van economisch contract – in het algemeen afhankelijk wordt gemaakt van staatsvoorwaarden, dan wordt de rechtsstaat een totalitaire staat, de open samenleving een gesloten samenleving, en bevinden wij ons in een nieuw collectivisme: men stelt een collectief doel vast waarnaar de staat alles regelt (totalitarisme, gesloten samenleving naar dit doel), zonder daarbij beperkt te worden door de grondrechten van de burgers. Integendeel, deze worden alleen toegekend voor zover zij samengaan met dit absoluut gestelde doel. Natuurlijk waren er onder het communisme en het nationaal-socialisme ook grondrechten voor leden van de juiste klasse, ras of partij. Het is verbazingwekkend hoe sommige academici, politici en media zich tegenwoordig in één adem tegen discriminatie uitspreken en tegelijkertijd bepaalde groepen (zoals de ongevaccineerden) discrimineren omdat de menselijke waardigheid blijkbaar niet voor hen geldt – net zoals zij destijds niet gold voor degenen die geen lid waren van de partij (of van de juiste klasse of het juiste ras). Er is niet meer feitelijke basis voor uitsluiting vandaag dan er was voor uitsluiting toen. Het is discriminatie die het teken is van een nieuw collectivisme en totalitarisme dat de wetenschap en de rechtsstaat met voeten treedt.
Het reëel bestaande postmodernisme
Terwijl de moderniteit wordt gekenmerkt door het beschreven duo van wetenschap en rechtsstaat, is wat wij momenteel meemaken het reëel bestaande postmodernisme: het is een geconstrueerde, post-feitelijke werkelijkheid die met geweld wordt opgelegd. Het is niet zo dat in de postmoderniteit iedereen of elke sociale groep voor zichzelf een werkelijkheid construeert waarin hij leeft. Integendeel, er blijft een realiteit voor iedereen. Maar zij bestaat niet in het zoeken naar feiten door middel van wetenschap en bewijs, maar in het construeren van feiten, die vervolgens met geweld als werkelijkheid worden opgelegd: De voortdurende media-aandacht voor de coronapandemie is bedoeld om het beeld van een levensbedreigende pandemie voor de algemene bevolking in de hoofden van de mensen te prenten, dat door een elite uit de politiek, het bedrijfsleven en de vermeende wetenschap wordt getrokken, omdat het deze groep een macht verschaft die zij nooit via de wetenschap en de rechtsstaat zou kunnen verkrijgen – de macht om de samenleving tegen wet en recht in te sturen. De moderniteit daarentegen is de poging om de macht te beperken door het gebruik van de rede – gerealiseerd in de wetenschappelijke kennis en in de rechtsstaat die de grondrechten waarborgt.
Deze geconstrueerde werkelijkheid zal uiteindelijk de werkelijkheid ontmoeten. Hoe schaamtelozer de constructie, hoe groter de schok die zal volgen. Maar zodra de wetenschap en de rechtsstaat zijn vernietigd, bestaat het gevaar dat zelfs wanneer de geconstrueerde werkelijkheid van de universeel gevaarlijke coronapandemie zal zijn bezweken onder de reële gevolgen van deze constructie voor de gezondheid, de economie en de samenleving, het postmodernisme zal blijven voortbestaan. Het gevaar bestaat dat deze geconstrueerde werkelijkheid zal worden vervangen en opgedrongen door een andere, even geconstrueerde werkelijkheid, door welke groep dan ook die de macht daartoe heeft. Kortom, het postmodernisme kan zijn intrede hebben gedaan.
De toekomst van de Verlichting
Dit hoeft niet te gebeuren. Het ligt in onze handen om het gebruik van de rede nieuw leven in te blazen waardoor het duo van de wetenschap en de rechtsstaat de plaats inneemt van de heerschappij van het naakte geweld. Volgens Kants beroemde definitie van verlichting is het enige wat nodig is, uit de onvolwassenheid te stappen die vandaag de dag door onze beschermers van de wetenschap en de media wordt gepropageerd, en het aandurven de eigen rede te gebruiken.
Om de geconstrueerde werkelijkheid van de alom gevaarlijke coronapandemie te doorzien, is slechts een elementaire kennis van statistiek nodig. Het is genoeg om je gezond verstand te gebruiken: Wanneer een gevaarlijk virus nadert, ziet men de gevolgen ervan en dan beschermt iedereen zich, omdat men dan ziet hoe degenen die hun gedrag niet aanpassen, besmet en ziek worden. Staatsdwang is dan hooguit nodig om mensen van bepaalde beroepsgroepen te dwingen hun werk te doen ondanks het gevaar, om de medische verzorging en de voedselvoorziening in stand te houden. Als de staat in plaats daarvan dwang gebruikt om mensen in hun huizen op te sluiten en hen verbiedt sociale contacten te hebben, dan weet je dat je te maken hebt met een geconstrueerde werkelijkheid. Wanneer dan een vaccin beschikbaar is, is de overheidsorganisatie verplicht het vaccin eerst te verstrekken aan degenen die het meeste risico lopen. Maar als de staat de facto dwang moet uitoefenen om een bepaalde vaccinatiegraad af te dwingen, dan weet je dat je te maken hebt met een geconstrueerde realiteit van een universeel gevaarlijk virus en een vaccinatie die de uitweg wijst.
Hetzelfde geldt voor andere gebieden waar het paternalisme van de staat, geleid door vermeende wetenschap, welig tiert. Iedereen is in staat om deze gepresenteerde realiteit te controleren. Als genoeg mensen hun verstand weer durven te gebruiken, dan heeft de moderniteit met het gebruik van de rede om macht in te perken nog een kans: “Heb de moed om je eigen verstand te gebruiken!”, wat Kant het motto van de Verlichting noemde, is vandaag nog even relevant als in de afgelopen 200 jaren. Dit gaat niet over vrijheid als zodanig: Niemand moet gedwongen worden volwassen te worden omwille van de volwassenheid. De republikeinse rechtsstaat eist de rijpheid van zijn burgers omdat alleen hij in staat is de grondslagen van het menselijk leven veilig te stellen. Het gaat dus om de grondslagen voor levenskwaliteit, wat individuen en sociale gemeenschappen dan als hun doel in het leven kunnen bepalen. Dat ligt in de vrijheid van ieder individu. Wij moeten deze vrijheid opnieuw respecteren om redenen van maatschappelijke verantwoordelijkheid – zorg voor wetenschappelijke, economische en sociale vooruitgang.
Illustratie: Fabian Roschka
- Ik schreef dit in ‘Wetenschap en Vrijheid.